Kształcenie zmysłów z materiałami Montessori
Świadomość tego obszaru w otoczeniu dziecka, daje mu możliwość poznawania świata za pomocą zmysłów. Dzieci mają możliwość dotykać, smakować, wąchać, słuchać i oglądać wszystko to, co znajduje się w otoczeniu, w domu. Każda rzecz dostępna dla dziecka powinna być przyjazna i bezpieczna dla dziecka i w takich warunkach będzie ono uczyło się ufać swojemu otoczeniu.
- Wg Marii Montessori materiał zmysłowy stanowi zmaterializowaną abstrakcję. Tym pojęciem podkreśla rolę materiałów do kształcenia zmysłów w ogólnym procesie rozwoju dziecka. Maria Montessori w pomocach sensorycznych ukazuje zależności pomiędzy przedmiotami i daje dziecku możliwość odkrycia ich przez dziecko samodzielnie.
Na podstawie tej części materiałów dziecko poznaje słownictwo, a pojęcia, które poznaje, nie są pustymi słowami, lecz nazwami konkretnych przedmiotów (zawsze w połączeniu z konkretnym materiałem). Dzięki temu, że dziecko ma możliwość doświadczania właściwości tych przedmiotów, znaczenie wszystkich pojęć jest jasne. M. Montessori mówi, że zarówno zmysły, jak i ręka, powinny być zawsze doskonalone poprzez proste ćwiczenia (umysł kształcony jest przez zmysły, a zmysły kształcone są dzięki odpowiednim materiałom).
Materiał zmysłowy jest ograniczony, w zależności od celu. Niektóre materiały mają dla dziecka znaczenie „klucza do świata”. Dzięki materiałowi zmysłowemu dziecko ma możliwość rozpoznawania i klasyfikowania wrażeń z otoczenia oraz ich porządkowania. Przedstawienie dziecku właściwości i wzajemnych zależności pomiędzy przedmiotami wyłącznie słowami jest niewystarczające, bo dziecko uczy się przez bezpośrednie poznanie przedmiotów, przez manipulacje. Dlatego Maria Montessori tak przygotowała materiał, aby dać dziecku możliwość manipulacji i indywidualnego doświadczania. W materiale zmysłowym/sensorycznym ważna jest „izolacja zmysłów, izolacja właściwości i izolacja trudności”. - ? Izolacja zmysłów – w konkretnym materiale kształcony jest wyłącznie jeden zmysł. Kształcimy następujące zmysły: wzroku (optyczny), dotyku, słuchu (akustyczny), węchu, smaku, stereognostyczny (odczucie wielozmysłowe przestrzeni i ciała/przedmiotów).
- ? Izolacja właściwości – każda grupa materiałów ma prezentować jedną konkretną właściwość, np. jak zmieniają się wymiary, ale w różny sposób. Te właściwości poznaje się np. jako „maksimum i minimum”, a więc kontrasty, najpierw duże, potem coraz mniejsze (np. klocki w różowej wieży: „duży – mały”, a potem „większy – mniejszy”, itd.). Inne właściwości poznaje się poprzez dobieranie par, np. dobieranie kolorów w kolorowych tabliczkach, czy zapachów w puszkach zapachowych. Poprzez izolację właściwości i możliwość ich gradacji/stopniowania wzmacnia się u dziecka umiejętność różnicowania spostrzeżeń przedmiotów i ich właściwości w otoczeniu.
- ? Izolacja trudności – służy lepszemu zmysłowemu rozpoznawaniu właściwości materiałów. Służy temu: rozpoznawanie kontrastów (maksimum – minimum), porównanie takich samych przedmiotów/własności przez tworzenie par, czy stopniowanie (od najmniejszego do największego).
- Materiał powinien być atrakcyjny.
- Materiał jest przygotowaniem do nauki w kolejnych etapach.
- W materiale znajduje się kontrola błędów:
– mechaniczna, np. cylindry,
– wzrokowa, np. różowa wieża,
– akustyczna, np. puszki szmerowe,
– dotykowa, np. szorstkie tabliczki,
– poczucie ciężaru, np. tabliczki do różnicowania ciężaru,
– poczucie temperatury, np. tabliczki dotykowe,
– węchowa, np. puszki zapachowe,
– smakowa, np. pojemniki smakowe,
– stereognostyczna, np. sortowanie.
Podział materiału do kształcenia zmysłów
I. Zmysł wzroku:
1. Rozpoznawanie wymiarów:
– cylindry,
– różowa wieża,
– brązowe schody,
– czerwone belki (drążki, sztangi).
2. Rozpoznawanie kolorów:
– kolorowe tabliczki – pudełko I (barwy podstawowe-pary),
– kolorowe tabliczki – pudełko II (barwy podstawowe i pochodne-pary),
– kolorowe tabliczki – pudełko III (stopniowanie/odcienie).
– kolorowe tabliczki – pudełko IV (stopniowanie/odcienie-pary)
3. Rozpoznawanie form/ kształtów:
– komoda geometryczna
II. Zmysł dotyku:
1. Poznawanie powierzchni przedmiotów:
– szorstkie tabliczki dotykowe,
– tabliczki dotykowe – pary,
– tkaniny.
2. Różnicowanie ciężaru:
– tabliczki do różnicowania ciężaru/wagowe.
3. Różnicowanie temperatury/ciepła:
– butelki termiczne,
– tabliczki termiczne.
III. Zmysł słuchu:
– puszki szmerowe,
– dzwonki.
IV. Zmysł węchu:
– puszki węchowe/zapachowe.
V. Zmysł smaku:
– buteleczki smakowe.
VI. Zmysł stereognostyczny:
– bryły geometryczne,
– sortowanie,
– tajemnicze woreczki.
VII. Materiał uzupełniający:
– trójkąty konstrukcyjne,
– kolorowe cylindry/walce,
– kostki dwu– i trójmianowa,
– kolorowe figury (ornamenty),
– buteleczki naciskowe.
Praca z materiałem zmysłowym.
? Technika pracy z materiałem zmysłowym ma duże znaczenie – musi być pokazany dokładny przebieg pracy: sposób chwytania przedmiotów, ich układanie, odkładanie (na przykładzie różowej wieży widzimy, jak ważne jest ustawienie klocków dokładnie na środku poprzedniego).
? Zabawa z materiałem zmysłowym, – aby wydłużyć pracę z materiałem, dla poznawania kolejnych właściwości, dziecko może manipulować, bawić się, odkrywać nowe możliwości pracy. Rolą nauczyciela jest, aby dziecko dobrze poznało zasady pracy z danym materiałem oraz pojęcia, zanim zacznie bawić się nim w dowolny sposób.
? Różne warianty – po tym, jak dziecko pozna sposób pracy z materiałem, może samo odkrywać inne sposoby pracy – poznaje wtedy nowe relacje pomiędzy poszczególnymi przedmiotami w przestrzeni. Nauczyciel sam nie pokazuje dziecku innych wariantów, dziecko dokonuje odkryć samodzielnie!
? Wprowadzanie słownictwa – nazwy właściwości nauczyciel wprowadza, kiedy dziecko umie posługiwać się materiałem oraz kiedy zainteresowanie materiałem maleje (nazwy wprowadza się za pomocą lekcji trójstopniowej).
? Kontrola błędów – na końcu każdej pracy pokazujemy kontrolę błędu, jako formę samokontroli wykonanego ćwiczenia. Może ona również stanowić efekt wzmocnienia zainteresowania dana pracą, np. różowa wieża.
? Kolejność wprowadzania materiałów – właściwie nie ma ustalonej kolejności we wprowadzaniu materiałów zmysłowych. Jednak jako pierwsze pokazuje się materiały, które mają kontrolę mechaniczną (cylindry), potem może być wprowadzany materiał do ćwiczenia zmysłu wzorku, itd. (uwzględnia się tu zainteresowania dzieci). Na końcu prezentujemy materiały, które wymagają użycia wielu zmysłów.
? Porównanie z ćwiczeniami praktycznego dnia – ćwiczenia praktycznego życia pomagają dziecku poznać elementy życia codziennego, opanować je i wykonywać z radością i zręcznością. Natomiast z materiałem zmysłowym mocno związane są względy estetyczne i moralne. Kształtuje się tu odczucia piękna i harmonii. Przygotowanie do pracy z materiałem zmysłowym stanowią ćwiczenia praktycznego dnia.
M. Montessori uważała, że rozwijanie zmysłów ma największe znaczenie w pedagogice/wychowaniu.
? Rozwijanie zmysłów stanowi podstawę rozwoju intelektualnych zdolności dziecka, rozszerza jego pole spostrzeżeń/zakres postrzegania.
? Materiał zmysłowy służy kształtowaniu umiejętności obserwacji u dziecka. Umiejętność dobrej obserwacji jest charakterystyczna dla postępu w świecie.
? Materiał zmysłowy pomaga dziecku uporządkować wiedzę o otaczającym świecie – dziecko stopniowo poznaje umiejętność klasyfikowania.
? Materiał zmysłowy pomaga rozpoznać deficyty w zakresie rozwoju zmysłów.
Pamiętasz kolejność, którą proponowała Maria Montessori we wprowadzaniu różnych materiałów? Tam właśnie od początku pomiędzy ćwiczeniami praktycznego życia, było kształcenie zmysłów. Zobaczcie też szczególnie na drugi podpunkt ? Może to jest właśnie klucz naszych trudności z obserwacją.