Edukacja kosmiczna jako wiedza o otaczającym świecie
Stały kontakt z naturą jest ważnym elementem tradycji Montessori. Dzieci uczą się kochać i dbać o naturę poprzez interakcje ze zwierzętami w otoczeniu. Ta miłość jest również pielęgnowana przez wyprawy do parku, sadzenie kwiatów, zbieranie warzyw, uprawy ogrodów i karmienie zwierząt.
Wychowanie kosmiczne dziś rozumiane jest jako „wiedza o otaczającym świecie”. Przedmiotem wychowania kosmicznego jest: pochodzenie świata, pochodzenie i budowa kontynentów, skały i minerały, ewolucja roślin i zwierząt, pochodzenie człowieka, pierwsze cywilizacje, ekologia. Edukacja kosmiczna łączy wiedzę z takich dziedzin jak: biologia, astronomia, geologia, geografia, historia, fizyka, chemia, wychowanie społeczne i obywatelskie.
Wg pedagogiki M. Montessori, poprzez kontakty z naturą, eksperymenty i doświadczenia, dziecko uczy się odkrywać fakty związane z różnymi dziedzinami nauki oraz dostrzegać zależności i powiązania miedzy nimi. Stosuje się tu metodę od ćwiczenia globalnego do szczegółowego. Poprzez różne działania, dzieci doprowadzone są do rozumienia tego, że stanowią cząstkę wszechświata. Harmonia z nim jest najlepszym i koniecznym dla osobistego szczęścia i rozwoju stylem życia.
Dzięki materiałowi i zajęciom edukacji kosmicznej Montessori, dzieci mogą:
? rozwijać i poszerzać swoje zainteresowania otaczającym światem,
? wzbogacać wiedzę i pogłębiać zrozumienie zjawisk i procesów zachodzących w przyrodzie i życiu społecznym,
? zapoznać się z dokonaniami i osiągnięciami ludzkości w dziedzinie cywilizacji i kultury,
? poznawać wzajemne związki i zależności między różnymi elementami otoczenia,
? uczyć się oceniania i wartościowania własnych i cudzych działań oraz zjawisk zachodzących w przyrodzie i społeczeństwie,
? kształtować określone postawy wobec wszystkiego, co dziecko otacza, o czym się dowiaduje i z czym się styka,
? rozwijać poczucie odpowiedzialności za środowisko, w którym żyje oraz gotowość i umiejętność włączania się w kształtowanie otaczającej rzeczywistości poprzez własne działanie.
Treści Wychowania Kosmicznego (zintegrowana wiedza o Wszechświecie)
? Astronomia – gwiazdy, kosmos, planety, księżyc
? Geologia – przekrój ziemi, minerały, skały, wulkany
? Geografia – lądy-wody, kontynenty, państwa
?️ Biologia – rośliny, zwierzęta (puzzle, figurki zwierząt, cykle życiowe), pory roku (koncepcja czasu), lupy i obserwacja, botanika i zoologia, cała systematyka, drzewa, liście, kwiaty, warzywa-owoce
?️ Fizyka – magnes, co pływa, co tonie, maszyny i zasada ich działania (śruby,równia pochyła, dźwignia)
? Chemia – stany skupienia
? Nauki o człowieku:
* sztuka (np. malarze, malowidła naskalne, wzory w sztuce i wokół nas, kompozytorzy)
* historia (linie czasu, historia np. Polski, święta, kultura)
* anatomia człowieka, emocje
I wiele, wiele innych zagadnień.
Metody w wychowaniu kosmicznym:
?️ Wycieczki
?️ Obserwacje
?️ Eksperymenty i doświadczenia
?️ Szukanie skarbów – demonstracja
?️ Opowiadania, narracja – Pięć opowieści narracyjnych M. Montessori (i kolejne powstające Opowieści Panoramiczne):
- Historia wszechświata i powstania Ziemi (opcjonalnie „Bóg, który nie ma rąk”)
- Historia życia na Ziemi
- Historia ludzkości
- Historia języka
- Historia liczb
To chyba ulubiona i najbardziej ciekawa część edukacji montessoriańskiej dla większości rodziców.
Edukacja kosmiczna ma swoje różne nazwy – czasem określana jest jako wychowanie kosmiczne, wychowanie dla Wszechświata, wychowanie do pokoju. Niektórzy mówią też, że dział ten nazywa się kulturą, co mnie osobiście stwarza pewien dysonans, bo jak zoologię, botanikę nazwać kulturą ?. Ale już podział edukacji kosmicznej zgodnie z nazwami globusów: kultury i natury, jest dla mnie całkiem jasny i logiczny.
Wychowaniem kosmicznym zajmował się syn Marii Montessori, Mario Montessori i on je rozwinął. Koncepcja powstawała w latach 30.–40. XX wieku. Materiały pojawiały się później i nie były one wykonywane bezpośrednio przez Marię Montessori.
Wg M. Montessori stwarzanie ma charakter ciągły, stale dokonuje się pełna ewolucja. Wszystkie te zjawiska podlegają jakimś prawom, a energią, która je kontroluje, jest Bóg. Każda rzecz, roślina, zwierzę ma określone zadania na Ziemi. W wychowaniu kosmicznym mamy szansę pokazać dzieciom poprzez poznanie faktów, jak różne zjawiska i procesy są ze sobą ściśle powiązane. Wychowanie kosmiczne mówi też o rozwoju ludzkości. Wyróżnia następujące aspekty:
? ekologiczny – kosmos ma uporządkowany charakter, człowiek go współtworzy i jest odpowiedzialny za niego; człowiek musi podjąć utrzymanie równowagi w naturze, gdyż zależny jest od czynników środowiskowych (nie jest w stanie żyć bez roślin i zwierząt), w związku z tym należy wskazywać dzieciom kierunek, dążący do równowagi związanej z przyrodą,
? społeczny – ludzkość powinna stać się harmonijną jednością; ważne jest, by dzieci dostosowywały się do zasad grupy i je rozumiały, by wspólnie tworzyły, rozmawiały i czuły się w tej grupie dobrze, uczymy dziecko otwarcia i zainteresowania, jak inne dzieci odczuwają, jak są wrażliwe.
“Gwiazdy, ziemia, skały, wszystkie formy życia są ze sobą ściśle powiązane i tworzą całość; a zależności między nimi są tak duże, że nie możemy zrozumieć żadnego kamienia, nie wiedząc nic o wielkim słońcu.”
Maria Montessori, Menschlische potentialität und Erziehung (To educate the human potential), (w): Kosmische Erziehung, Kleine Schriften Montessoris Bd 1, Herder, Freiburg, 1993
„Prawa rządzące uniwersum, mogą zostać dziecku tak przybliżone, aby się nimi zainteresowało. Dzięki temu zaczyna pytać: Kim jestem? Jakie jest zadanie człowieka w tym wspaniałym kosmosie? Czy rzeczywiście żyjemy tutaj tylko dla siebie, czy też mamy jeszcze coś więcej do zrobienia? Dlaczego kłócimy się i walczymy ze sobą? Co jest dobre, a co złe? Gdzie się to wszystko skończy?”
Maria Montessori, Menschlische potentialität und Erziehung (To educate the human potential), (w): Kosmische Erziehung, Kleine Schriften Montessoris Bd 1, Herder, Freiburg, 1993,s. 35 – 114
„Wychowanie kosmiczne może oświecić sumienia i pomóc w przystosowaniu inteligencji do obecnych warunków (…). Dzięki dziecku, któremu pomożemy w zaspokajaniu jego potrzeb wzrastania, przygotowując mu nowe otoczenie i sposób działania pozwalający na aktywne zdobywanie doświadczeń, dzięki temu dziecku, które zrozumiemy i wesprzemy, może wręcz powstać lepsza indywidualność ludzka (wł.: migliore individualita umana). Nowi ludzi, nowi obywatele nowego świata”
Czym jest wychowanie kosmiczne, (w): Pedagogika Marii Montessoriw Polsce i na świecie, Red. naukowa Barbara Surma, s. 183 – 186 Maria Montessori, Wykłady londyńskie 1946, PWN, Warszawa 2019.
„Żaden opis, żaden obraz, żadna książka nie może zastąpić zobaczenia prawdziwego drzewa z całym życiem rozgrywającym się wokół niego w lesie… Ogromną ilość żywych stworzeń wokół drzew oraz ich majestat i różnorodność trzeba po prostu zobaczyć i nikt nie może przynieść ich do szkoły.”
Maria Montessori, Von der Kindheit zur Jugend (From Childhood to Adolescence), (w): Kosmische Erziehung, Kleine Schriften Montessoris Bd1, Herder, Freiburg, 1988, s. 115 – 169.