Gramatyka to ta część, którą wspominam ze szkoły z lekkim drżeniem w sercu i bynajmniej nie jest to drżenie z umiłowania analizy gramatyczno-logicznej. Niby takie łatwe, ale aż do niedawna nie rozumiałam na co mi to wszystko i do czego w życiu się przyda. I ta szkolna chyba rzeczywiście mi się nie przydała. Aż do czasu mojego ponownego spotkania z gramatyką podczas studiów podyplomowych z pedagogiki Montessori. I już wiem po co i przede wszystkim jak, żeby moje dzieci (a może i te dzieci, które spotkam jako nauczyciel) nie miały takich dramatycznych – gramatycznych wspomnień.
Cel nauki gramatyki
Celem nauki gramatyki jest wzbogacenie języka dziecka, rozwinięcie sztuki komunikacji i pobudzenie jego zainteresowania językiem, aby zaspokoić jego potrzebę coraz pełniejszego wchodzenia w społeczeństwo. Poznanie gramatyki pomaga dziecku uświadomić sobie aspekty języka, który już zna, w szczególności kolejność, strukturę i kompozycję .
Gramatyka wprowadzana zgodnie z propozycją Marii Montessori ma na celu przedstawienie struktury języka w prosty i spójny sposób, bez sztywnych reguł. Dziecku oferowane są bardzo różnorodne doświadczenia, które rozwijają się jak spirala dotykając i pogłębiając różne tematy, aby mogło mieć praktyczne doświadczenia przy wybranych tematach. Prowadzi to do stworzenia empirycznych podstaw, które w późniejszym wieku poprowadzą do nauki gramatyki z podręczników.
Gramatykę należy zawsze przedstawiać metodami, które są odpowiedzią na potrzeby dziecka i które uwzględniają jego prawdziwe aktualne umiejętności. Takie jest znaczenie słowa psychogramatyka: gramatyka odpowiadająca potrzebom rozwojowym dziecka.
Przygotowanie do nauki gramatyki – już na etapie przedszkolnym
Przed rozpoczęciem szkoły podstawowej (do ok 6-7 roku życia) dziecko rozwinęło już swój własny język dzięki chłonnemu umysłowi, który wchodzi w interakcje z otoczeniem. Zaczęło już używać gramatyki i składni, nawet jeśli nikt nigdy z nim o nich nie rozmawiał. Używa ich intuicyjnie jako element swojego języka.
W wieku około 4 – 4,5 roku dziecko jest uczone dźwięków: uczy się wymawiać wiele słów z wielką wprawą i jest w stanie rozpoznać wiele dźwięków w izolacji w mowie, którą słyszy wokół siebie. Czuje radość, śledząc palcami kierunek wodzenia liter alfabetu dotykowego (szorstkich liter), a następnie samo pisze słowa na tablicy, papierze lub korzystając z ruchomego alfabetu. Na tym etapie nie wymaga się, żeby pisało poprawnie: ćwiczy reprezentowanie dźwięków słów, bez zwracania uwagi na zasady pisowni.
Po piątym roku zaczyna uczyć się słów: wrażenie, które otrzymuje, to jest myśl, że istnieją różne rodzaje słów, otwiera go na studiowanie gramatyki i składni.
Na tym etapie rozwoju dziecko nie jest twórcą złożonych idei i może nie czerpać przyjemności z nauki pojęć gramatycznych. Maria Montessori uważała, że, kiedy dziecko zaczyna używać języka do reprezentowania własnych pomysłów, oznacza to gotowość na program szkoły podstawowej.
W przedszkolu lekcje mają pomóc dzieciom docenić język, w którym zaczynają swobodnie uczestniczyć poprzez czytanie i pisanie, a plan pracy dla szkoły podstawowej jest naturalną kontynuacją tej pracy.
Cała praca wykonana w przedszkolu przy użyciu kart i symboli gramatycznych, w rzeczywistości służy głównie rozwojowi umiejętności czytania. Dzięki gramatycznej analizie w przedszkolu chcemy dać dzieciom pierwsze doświadczenie, które służy jedynie jako wstęp do wszystkich prac, które zostaną opracowane w szkole podstawowej. W szkole podstawowej podejście do nauki języka jest inne, ponieważ nie odwołujemy się już do percepcji sensorycznej, ale do umiejętności myślenia i wyobraźni dzieci.
Bardzo fajnie widać, że po 6 roku życia dziecko jest zainteresowane i stara się znaleźć powody, dla których używamy słów, oraz dowiedzieć się, w jaki sposób i dlaczego używamy języka. Symbole gramatyczne, które prezentujemy na etapie przedszkolnym mają pomoc dzieciom sklasyfikować słowa. Dlatego już na tym etapie pracujemy nad gramatyką, ale celem tej pracy jest poprawa czytania.
Dlaczego uczymy się gramatyki?
Wiemy już, że gramatykę prezentujemy wtedy, gdy dziecko może wyrazić coś, co powstaje w jego umyśle, ponieważ konstrukcja (synteza) musi poprzedzać analizę.
Praca nad językiem w szkole podstawowej rozpoczyna się od Czwartej Wielkiej Lekcji , po której następuje seria opowiadań o alfabecie, języku i pochodzeniu jego języka. Następnie następuje praca nad gramatyką, która składa się z trzech części: studium słowa, analizy gramatycznej i analizy logicznej.
Nie oznacza to wcale, że dziecko musi ukończyć naukę słowa przed rozpoczęciem analizy gramatycznej. Naszym celem jest prowadzenie dziecka w procesie, a nie zmuszanie go do przestrzegania planu nauki.
Słowotwórstwo, to kolejne zagadnienie edukacji językowej, gdzie badamy poszczególne słowa i ich ewentualne modyfikacje, którym podlegają dzięki formantom (przedrostkom, wrostkom, przyrostkom, “mieszankom” lub formantom zerowym). Pracujemy z rzeczownikami męskimi, żeńskimi i nijakimi, w liczbie pojedynczej i mnogiej, żywotnimi, i nieżywotnimi, konkretnymi i abstrakcyjnymi, jednostkowymi i zbiorowymi.
Jak uczymy gramatyki w ujęciu Marii Montessori?
Analiza gramatyczna polega na prezentacji części mowy, czyli na analizie słów na podstawie ich funkcji. Dlatego dzieci uczą się, że każde słowo ma swoją rolę w zdaniu i musi być użyte (ułożone) w określonej kolejności, jeśli chcemy, aby nasze zdania miały sens. Dzieci zauważają tę niewidoczną strukturę. W szkole podstawowej nadal używamy symboli gramatycznych, ponieważ tworzy to ważny związek z pracą wykonaną w przedszkolu, ale kolejnym etapem są pudełka gramatyczne. Ich celem jest przede wszystkim sprawienie, że gramatyka stanie się dla dzieci zrozumiała, a dopiero w drugiej kolejności są używane do nauczania określonych reguł gramatycznych. Służą przede wszystkim do stymulowania zainteresowania dzieci gramatyką. Zainteresowanie to może następnie skłonić dzieci do użycia prawdziwych tekstów gramatycznych w celu uzyskania dodatkowych informacji. Pudełka gramatyczne są narzędziem służącym do izolowania i podkreślania znaczenia różnych części mowy.
Zastosowanie pudełek gramatycznych ma swoje korzenie w pracy wykonanej na etapie przedszkolnym. Kiedy przedszkolak uczył się czytać, umieszczał słowo zapisane na etykiecie obok odpowiedniego przedmiotu. Już podczas wykonywania tej pracy, mającej na celu naukę czytania, dziecko odróżniało nazwy (rzeczowniki) od wszystkich innych części mowy. Dlatego nawet nie będąc tego w pełni świadome, uczyło się funkcji rzeczownika.
Na etapie wczesnoszkolnym zużywa się wiele materiałów już wydrukowanych, a nie napisanych przez nauczyciela lub dzieci, jak ma to miejsce w przedszkolu. W pudełkach gramatycznych są znaczniki słów i zdań oraz karty poleceń . Karty poleceń wymagają współpracy: dwoje lub troje dzieci muszą współpracować, aby faktycznie wykonać to, czego wymaga polecenie z karty.
Innym materiałem stosowanym w szkole podstawowej są tabele i wykresy , które są wykorzystywane do klasyfikacji, na przykład w odniesieniu do odmian (odmiennych części mowy).
Trzecia część pracy nad gramatyką w szkole podstawowej dotyczy analizy logicznej zdania. Oczywiście zaczynamy od zdań prostych, aby poradzić sobie z większą złożonością. Również do analizy logicznej wykorzystujemy materiały, w których stosujemy stopniowanie trudności.
Praca nad językiem przebiega równolegle do pracy nad gramatyką. Język jest związany z myśleniem, jest narzędziem inteligencji. Dzieci potrzebują coraz bardziej precyzyjnego języka, ponieważ rosną potrzeby w zakresie komunikacji. Na etapie szkolnym mają kontakt z różnymi dziedzinami nauki i kultury, co prowadzi do chęci ulepszenia i pogłębienia słownictwa, ze względu na potrzebę użycia użytecznych terminów do opisania tego, co wiedzą innym.
Charakterystycznym aspektem nauczania Montessori jest przejście od konkretu do abstrakcji, przejście od doświadczenia manipulacyjnego (sensorycznego) do interpretacji lub abstrakcji. Badanie gramatyki nie jest wyjątkiem – wyżej napisałam, że dziecko napotyka symbole części mowy na etapie przedszkolnym na poziomie sensorycznym i konfrontuje je na etapie szkolnym na poziomie analitycznym.
Również w odniesieniu do analizy logicznej dziecko zaczyna jej doświadczać już podczas nauki czytania w przedszkolu. Na etapie szkolnym dziecko, postępując zgodnie ze wzorcami zdań, analizuje je: jest to moment prawdziwej analizy logicznej. Dziecko uczy się, że części mowy wpływają na siebie, w zależności od relacji, które łączą się ze sobą w zdaniu.
A w praktyce to wcale nie jest takie trudne jak brzmi w teorii. Powiedziałabym nawet, że bywa fascynująco!
Najnowsze komentarze