Kto śledzi profil bloga na Facebooku, ten wie, że niedawno Hania skończyła 6 lat. W związku z tym stoją przed nami pewne decyzje co do dalszego procesu edukacji najstarszej córki. Dlatego też siedzę wieczorami, czytam i szukam informacji jak widziała to Maria Montessori, żeby znaleźć wskazówki dla nas.Dlatego też jestem w trakcie studiów podyplomowych, które ułatwią mi pracę w domu, ale też dają mi mnóstwo wiedzy teoretycznej choćby o fazach wrażliwych.
Maria Montessori dzieli rozwój człowieka na cztery sześcioletnie etapy:
- Pierwszy etap to wczesne dzieciństwo , od narodzenia do szóstego roku życia.
- Drugi etap to późne dzieciństwo, który trwa od ukończenia szóstego roku życia do dwunastego.
- Trzeci to okres dorastania, od ukończenia dwunastego do osiemnastego roku życia.
- Po osiemnastym roku życia człowiek wkracza w czwarty etap, który nazywa etapem dojrzałości.
Dodatkowo każdy z tych etapów dzieli na dwa trzyletnie podokresy.
Maria Montessori podkreślała, że dziecko w pierwszym (0-6) i trzecim etapie (12-18), zasługuje na szczególną uwagę i troskę ze względu na ważność i szybkość przemian, jakie się w tym czasie dokonują.
Natomiast pierwsze dwa etapy nazywa okresami szczególnej wrażliwości, w których życie psychiczne dziecka podąża za wewnętrznym przewodnikiem, decydującym o jego rozwoju i komunikacji.
Zwraca również uwagę na zależność między etapami. Każdy wcześniejszy etap stanowi podstawę dla prawidłowego rozwoju w następnym.
Wśród charakterystycznych właściwości pierwszego etapu rozwojowego, Maria Montessori wymienia: „okresy szczególnej wrażliwości” (wrażliwe fazy), „absorbujący umysł” oraz „polaryzację uwagi”.
Według jej obserwacji, wrażliwe fazy występują u każdego dziecka, trwają w określonym czasie i w momencie, kiedy napotkają na odpowiednią sytuację i możliwość przyswajania nowych umiejętności osiągają optymalną skuteczność. Jeśli ten etap minie, zdobycie i rozwinięcie danej umiejętności wiąże się z większym nakładem pracy.
Maria Montessori podkreśla tu ważność współgrania środowiska, wychowania i poszczególnych faz rozwojowych. Współczesna psychologia nazywa te fazy “okresami krytycznymi” czyli okresami gotowości wywołanej dojrzewaniem czy „okresami sensytywnymi”. Montessori wyróżnia „okresy wrażliwe” związane z porządkiem, ruchem, rozwojem społecznym, zainteresowaniem małymi przedmiotami, poznawaniem zmysłami oraz rozwojem mowy. Przedmioty otaczające dziecko wywołują w nim tak duże zaciekawienie i zainteresowanie, że przenikają do głębi jego życie
„dziecko posiada wrażliwość tak silną na rzeczy otaczające je, które rozbudzają w nim zainteresowanie i entuzjazm, że wydają się przenikać w jego własne życie. Dziecko przyswaja sobie wszystkie wrażenia nie umysłem, ale życiem” .
Pierwszy etap rozwojowy (0-6 rok życia)
W tym czasie dziecko kształtuje indywidualną osobowość – w pierwszych trzech latach dokonuje się to nieświadomie. Zmysły otwarte są na wszystkie wrażenia i dziecko wchłania otoczenie bezkrytycznie. Okres do trzeciego roku życia Montessori nazwała
“tysiącem dni, które się liczą”
jest to czas, który stanowi fundament dalszego rozwoju. Dziecko chce wykonywać podobne czynności, jakie widziało u dorosłego, próbuje używać tych samych przedmiotów, ale to naśladowanie wypływa z jego obrazu psychicznego, zbudowanego poza jego wiedzą.
Między 3 a 6 rokiem życia dziecko kontynuuje proces budowy osobowości już coraz bardziej świadomie. W tym czasie formuje się wola oraz charakter a możliwość przyswajania informacji jest niemalże nieograniczona (współczesne badania naukowe dowodzą, że w tych latach aktywność mózgu dziecka znacznie przewyższa aktywność mózgu dorosłego).
W związku z tym od trzeciego do szóstego roku życia Montessori nazywa dziecko „świadomym pracownikiem” – jest to czas, w którym dziecko świadomie wchodzi w świat. Odkrywa świat poprzez zmysły, dzięki którym zdobywa, rozszerza swoją wiedzę, i ugruntowuje to wszystko, co zdobyło w pierwszych trzech latach swojego życia. Zaczyna klasyfikować i obserwować świat według poznanego klucza, dzięki czemu tworzy uporządkowany obraz siebie i świata, w tym okresie u dziecka tworzy się umysł matematyczny. Sekretem doskonalenia się dziecka w tym wieku jest zdolność i chęć do nieustannego powtarzania. Na tym etapie bardzo ważne są “ćwiczenia praktycznego życia”, które nawiązują do realnego otoczenia, wspomagają rozwój motoryczny dziecka (dzięki nim dziecko jest bardziej skoordynowane i uporządkowane w swoim spontanicznym działaniu. Staje się panem własnego ciała, staje się pewne siebie i otoczenia.
Fazy wrażliwe w tym czasie skupiają się na rozwoju:
-
ruchu ciała (1-4 r.ż.)
dziecko rozwija motorykę dużą (poruszanie się) – przewracanie się na brzuch, siadanie, raczkowanie, chodzenie, bieganie, skakanie) jak i motorykę małą (precyzyjne ruchy – doskonali umiejętność chwytania, ruchy palców, chwyt pęsetowy)
-
porządku (1-3 r. ż.)
dziecko w tym wieku odczuwa potrzebę porządku i rutyny – najlepiej czuje się w środowisku domowym, ale wraz ze zdobywaniem doświadczeń i pewności siebie, rozszerza swoje najbliższe otoczenie
-
zmysłów (0-5 r. ż.)
doskonalenie zmysłów – wzroku, słuchu, smaku, węchu i czucia
-
wrażliwości na szczegóły (1-2 r. ż.)
małe dziecko zwraca uwagę na szczegóły, które dla dorosłych wydają się nieistotne (np zbieranie malutkich okruszków z dywanu)
-
życia społecznego (2,5 – 4,5 r. ż.)
około dwuipółletnie dziecko łatwiej odnajduje się w otoczeniu innym niż dom – budzą się wtedy zainteresowania społeczne
-
języka (0-6 r. ż.)
dziecko odbiera dźwięki już w życiu płodowym, potem zaczyna rozpoznawać, rozróżniać i rozumieć głosy otoczenia. Zainteresowanie cyframi i literami zaczyna się ok 3,5 r.ż. i odpowiednia stymulacja może prowadzić do chęci nauki pisania, a trochę później ok 4,5- 5, 5 r. ż następuje okres zainteresowania czytaniem. Skąd taka właśnie kolejność, pisałam tu i tu.
Drugi etap czyli późne dzieciństwo (6-12 rok życia)
To spokojniejszy czas – nazywany okresem ciszy i utwierdzania. Według Montessori, jest to okres, w którym dziecko przechodzi na poziom myślenia pojęciowego, abstrakcyjnego czy inaczej mówiąc symbolicznego. Do tej pory dziecko poznawało świat poprzez konkretne doświadczenia, teraz zdobywa nowe umiejętności, dzięki którym potrafi zrozumieć takie pojęcia jak czas i przestrzeń. Ten nowy etap w życiu dziecka daje nowe możliwości w procesie wychowania i uczenia. Montessori mówi o zaciekawieniu dziecka wszechświatem w szerokim rozumieniu tego słowa. Dziecko ma już wyrobioną silną wolę i rozumie swoje otoczenie, zdaje sobie sprawę z przynależności społecznej. Podejmuje pracę intelektualną ale jeśli musi się skupiać na nauce pisania i czytania, powoduje to znużenie, bo zainteresowanie tymi aktywnościami było wcześniej. Ważne w tym czasie stają się różne organizacje (np. harcerstwo), które rozwijają w dziecku solidarność, odpowiedzialność, samodzielność. zachęcają do podejmowania różnych aktywności
Szczególnie rozwija się wtedy:
-
ciekawość i zainteresowanie światem
-
zainteresowanie problemami moralnymi (dyskusje na temat prawa, solidarności, itd.)
-
abstrakcyjne myślenie ( świadomość zależności przyczynowo – skutkowej, pytania typu “a jak?”, “dlaczego?”, rozmyślania o rzeczach niewidocznych, nierzeczywistych)
-
zachowania socjalne (woli pracę w grupie, naśladowanie innych)
-
miłość i zainteresowanie wszechświatem ( zainteresowania historią i geografią, poznawanie otaczającego świata od ogółu do szczegółu)
- Jeśli chcesz więcej poczytać o fazach wrażliwych w pedagogice Montessori, polecam książkę “Sekret dzieciństwa” Marii Montessori, a także fantastyczną książkę Beaty Głodzik “Otwarte okna dziecięcych możliwości”, która traktuje właśnie o fazach wrażliwych. Znajdziesz w niej również zrozumiale opisane procesy uczenia się i tego jak działa mózg, a także założenia pedagogiki Montessori i teorię integracji sensorycznej i mnóstwo praktycznych wskazówek i odpowiedzi na pytania o to, jak rozwija się dziecko oraz kiedy i w jaki sposób pomagać dziecku w rozwoju.
Najnowsze komentarze