W podstawie programowej edukacji wczesnoszkolnej uwzględniono poznanie przez dzieci trzech części mowy: rzeczownika, czasownika i przymiotnika. Dziś pokażę Wam, jak można w prosty, intuicyjny sposób pomóc dziecku zrozumieć coś tak abstrakcyjnego jak części mowy.
Na etapie przedszkolnym (3-6 rok życia) symbole gramatyczne służą do pokazania dzieciom, że w języku istnieją pewne wzorce, że słowa mają określone funkcje i że słowa się zmieniają, ale wzory pozostają takie same. Pisałam o tym we wpisie “I po co nam gramatyka?”. Symbole są używane do uszczegółowienia tego, co abstrakcyjne, aby pomóc dziecku odkryć funkcję słów i sklasyfikować je. To pośrednie przygotowanie stanowi mocną podstawę, do której dodawane są dalsze odkrycia, do tego czasu w szkole podstawowej wiedza ta przechodzi w psycho-gramatykę.
Może ktoś się łapać za głowę, po co zaprzątać przedszkolakom głowę gramatyką, ale z drugiej strony za chwilę zobaczycie, że są to fantastyczne aktywności, które w tematykę części mowy wprowadzają jakby „przy okazji”, a są doskonałym ćwiczeniem, utrwaleniem umiejętności pisania i czytania. Choć różne są szkoły i w różnych miejscach szkolących nauczycieli Montessori podaje się inny wiek rozpoczęcia wprowadzania części mowy, to ja doskonale widzę, że dzieci nie muszą jeszcze umieć pisać i czytać, choć te umiejętności dają szersze pole do aktywności. Na etapie przedszkolnym dzieci nie muszą zapamiętać nazw części mowy (choć zadziwiająco łatwo im to przychodzi), ale ważne są doświadczenia sensoryczne, które dają dzieciom doskonałą bazę i przygotowanie do etapu szkolnego.
Wprowadzenie do części mowy i symboli gramatycznych
Maria Montessori kojarzyła rzeczownik i części mowy określające rzeczownik z piramidami, które są stałymi, stabilnymi, starożytnymi obiektami reprezentującymi materię.
Dla rzeczownika użyła dużej czarnej piramidy, dla przymiotnika średniej niebieskiej piramidy, dla liczebnika małej niebieskiej piramidy, a dla zaimka wydłużonej fioletowej piramidy. Powiązane z nimi symbole to duży czarny trójkąt równoboczny, średni niebieski trójkąt równoboczny, mały błękitny trójkąt równoboczny i fioletowy trójkąt równoramienny.
Czarna piramida ma szeroką podstawę, jest solidna. Maria Montessori nawiązuje tu do wiedzy o starożytnym Egipcie, cywilizacji, która odegrała bardzo ważną rolę w historii pisma i architektury. Rzeczowniki budują zdania. Piramida jest czarna, ponieważ czerń jest kolorem węgla i paliwem – ponieważ rzeczowniki (nazwy, imiona) są paliwem zdań. Piramida jest ciężka i daje wrażenie solidności.
Nie wiem czy wiecie, ale w dawnych czasach nie używano słowa “rzeczownik” – zamiast niego używano określenie “imię” – do dziś możemy zauważyć tego ślady w innych nazwach części mowy: “zaimek”- “zamiast imienia”, czyli zamiast rzeczownika. Albo “przyimek”- “przy imieniu”, a więc przy rzeczowniku – wydaje mi się, że jest to najłatwiejszy sposób na wyjaśnienie dziecku wyrażenia przyimkowego, szczególnie przyda się wam to, jeśli dziecko myli słowo “przyimek” z “przysłówkiem”.
Czasownik to czerwona kula – reprezentuje słońce, które daje życie, światło i ciepło. Czasowniki pobudzają („poruszają”) zdanie i animują rzeczowniki i pozostałe części mowy.
Przysłówek jest mniejszą pomarańczową kulą.
Powiązane z nimi symbole to duże czerwone koło i mniejsze pomarańczowe koło.
Spójnik jest małym różowym prostopadłościanem, który łączy dwa słowa lub dwie części zdania jak myślnik. Jego symbolem jest różowy prostokąt.
Przyimek to zielony łuk, który łączy dwa obiekty jak most. Przestrzennym symbolem jest zielony półksiężyc.
Wykrzyknienie (wykrzyknik) to złota piramida z kulą umieszczoną na wierzchołku; wygląda jak zamek i przypomina kształt wykrzyknika.
Symbole przestrzenne i skrzynka z symbolami gramatycznymi
Do pierwszych prezentacji używam przestrzennych symboli, brył z otoczenia.
Takie symbole można łatwo wykonać za pomocą masy solnej, gliny samoutwardzalnej lub innej masy plastycznej:
Potem, podczas aktywności z częściami mowy mówię dzieciom, że nie mamy aż tyle przestrzennych symboli (piramid, kul, itd.) i dlatego będziemy wykorzystywać symbole płaskie ze skrzynki. Moje symbole przestrzenne mają ściany i ogólnie są takiej wielkości jak symbole ze skrzynki gramatycznej od Buu strasznie fajne zabawki i kiedy wprowadzam rzeczownik, to po prostu przykładam i pokazuję, że tak nam będzie łatwiej oznaczać daną część mowy.
Prezentacja symboli gramatycznych
Za pomocą naszych alfabetów tworzymy setki słów, ale nie wszystkie są takie same: każde słowo ma swoje własne zadanie. Istnieje wiele rodzajów zadań, które słowa mogą dla nas wykonać. Te zadania są nazywane funkcjami.
W zależności od funkcji wszystkie słowa można podzielić na dziewięć specjalnych rodzin: rodziny te nazywane są „częściami mowy”. (Można wprowadzić też dziesiątą partykułę – ja celowo ją ominęłam na tym etapie.)
Nazwy tych części mowy to: rzeczownik, przymiotnik, liczebnik, czasownik, przysłówek, zaimek, przyimek, spójnik i wykrzyknik.
Każda z nich ma specjalny kolor i symbol. I to jest właśnie moment, kiedy pokazuję pudełko z przestrzennymi symbolami gramatycznymi.
Wszyscy wiemy, jak ważne jest, aby zrobić dobre pierwsze wrażenie. W edukacji z Montessori prezentacje mają na celu wywrzeć głębokie i trwałe wrażenie na dzieciach – mają rozpalić ich wyobraźnię.
Historie przedstawiające funkcje słów mogą być różne; ważne jest to, że są krótkie, proste i naprawdę łatwo zapadają w pamięć nie tylko dzieci. Pierwszy przykład historii przedstawiającej funkcję słów został opublikowany np w książce dr Małgorzaty Mikszy „Zrozumieć Montessori”. Opowieść o Królestwie Części Mowy jest odpowiednia nawet dla młodszych dzieci, ale można spokojnie zaproponować ją również dzieciom starszym (wtedy warto przygotować ją jako oddzielną pomoc, z poleceniami, zadaniami, zdaniami i analizą zdań, aby dzieci pracowały samodzielnie). Ja przygotowałam moim dzieciom wersję opowieści opartą na tej z książki „Zrozumieć Montessori”, ale wprowadziłam kilka zmian, które bardziej mi odpowiadały. Możesz ją pobrać tutaj – Opowieść o Królestwie Części Mowy. Możesz zaproponować tę opowieść, aby zaciekawić dziecko tematem części mowy lub kiedy dziecko poznało już kilka części mowy (tak było u nas -dziewczynki znały już rzeczownik, czasownik i przymiotnik) albo jako podsumowanie i utrwalenie wiedzy już zdobytej.
A tutaj możesz również obejrzeć tę opowieść przedstawioną moim dzieciom:
Dla dzieci starszych (trzecia, czwarta klasa) możesz także wybrać lub napisać bardziej złożoną historię. Zarówno w przedszkolu, jak i w szkole podstawowej atmosfera, która powstaje podczas opowieści, jest bardzo ważna, niezależnie od wybranej przez nas historii: powinniśmy rozmawiać z dziećmi, jakbyśmy zdradzali im wielką tajemnicę.
Najnowsze komentarze