Czytanie i pisanie to dość kontrowersyjny temat 😉

Jedni uczą “czytać” niemowlaki, czy niespełna dwulatki, inni czekają na czas szkoły podstawowej. Jedni uczą pisać drukowane litery, inni od razu pisane, a jeszcze inni twierdzą, że pisanie jest nam zupełnie niepotrzebne teraz w dobie komputerów. A jak to wygląda u nas? U nas to wszystko jeszcze w powijakach, ale rozwija się prężnie i mam nadzieję z korzyścią dla dzieci… wszystkich 🙂 Dlatego,żeby usystematyzować moją wiedzę i ogarnąć kompleksowo przygotowania Tornada do umiejętności czytania i pisania,a także zorientować się jak wspomagać Wicherka, usiadłam i spisałam to…

W metodzie Montessori program językowy dla dzieci od ok 2,5 do 6 roku życia jest bardzo bogaty, oferuje słownictwo z różnych dziedzin życia a wszelkie materiały obejmują strukturę i styl języka. Jednak (co może dziwić) edukacja językowa to nie stricte nauczanie języka, a materiały specjalnie przygotowane zarówno sensoryczne jak i matematyczne (różne pojęcia, nazwy, określenia). I właśnie kiedy dziecko pracuje z tymi materiałami, odkrywa i rozwija język (słownictwo, strukturę i styl języka).

Podstawowym “narzędziem” wprowadzania nowego słownictwa jest trójstopniowa lekcja nazw, która jest połączona z doświadczaniem sensorycznym konkretnego przedmiotu.

Zanim dziecko pozna nazwy, najpierw może dany przedmiot poznawać nie tylko za pomocą wzroku, ale dotykając i manipulując nim, wąchając, słuchając, smakując itd… Potem rodzic czy nauczyciel podaje nazwę (pierwszy etap lekcji trójstopniowej). Drugim etapem jest przyswojenie tej nazwy (prosimy dziecko o podanie, przeniesienie, i wykonanie kilku innych czynności z tym poznawanym przedmiotem), a trzecim jest weryfikacja, kiedy dziecko ma za zadanie samo nazwać dany przedmiot (najczęściej zadajemy po prostu pytanie “co to jest?”)

Zadanie osoby dorosłej (nauczyciela bądź rodzica) polega na przygotowaniu otoczenia i zachowaniu w nim porządku oraz na prezentacji materiału/pomocy rozwojowych a przede wszystkim na obserwacji dziecka, dzięki której we właściwym momencie zaprezentujemy odpowiednie materiały.

Edukacja językowa w metodzie Montessori obejmuje najpierw kształcenie mowy i przewiduje na tym etapie wiele zajęć i materiałów ćwiczących koordynację ruchową i koncentrację.

Celem tych zajęć będzie również orientacja kierunków (strona lewa i prawa) – jest to przecież niezbędna umiejętność w procesie zarówno pisania jak i czytania. Tutaj również bardzo ważna będzie praca z materiałem sensorycznym (ćwiczenie chwytu pęsetowego – trójpalcowego, rozwój zmysłu dotyku i kontroli pracy mięśni). Aktywnościami rozwijającymi mowę będą przede wszystkim rozmowy, dyskusje, śpiewanie piosenek, poznawanie wierszy – dziecko nabiera wtedy wprawy w mówieniu, poszerza słownictwo (co w przyszłości da efekt  w czytaniu ze zrozumieniem i w kreatywnym pisaniu). Na tym etapie niezmiernie ważna jest biblioteczka/regał z książkami dla dzieci (oczywiście dostępna i w zasięgu ręki). W przypadku aranżowania przestrzeni dla dzieci w różnym wieku przyjmujemy zasadę, że książki/opowiadania dla dzieci umiejących czytać są na najwyższej półce, książki z jednym zdaniem na stronie niżej, jeszcze niżej książki z pojedyńczymi wyrazami na stronie a na samym dole książki obrazkowe. Ważne tu jest, aby na początku nauczyć dzieci sprawnego przewracania stron bez ich niszczenia 😉 Warto zadbać o to, żeby książki były naprawdę wartościowe pod względem zarówno treści jak i ilustracji i oprawy graficznej i aby były to pozycje oparte wyłącznie na sprawdzonych informacjach o świecie. Dobrze jest podawać dzieciom również nazwiska autorów książek (o czym czasem zapominam przyznam szczerze).

Następną grupą zajęć językowych są aktywności przygotowujące dziecko do pisania.

Będzie to przygotowanie zarówno pośrednie jak i bezpośrednie. Przygotowanie pośrednie to ćwiczenia na koncentrację, ćwiczenia kształtujące orientację od lewej do prawej strony i wszelkie aktywności doskonalące koordynację wzrokowo-ruchową. Ważne tu są również gry dźwiękowe – rozpoznawanie konkretnych dźwięków zanim pozna znaki graficzne odpowiadające tym dźwiękom, ćwiczenia i zabawy kształtujące umiejętność dźwiękowej analizy wyrazów (głoski na początku, w środku i na końcu wyrazu). I kolejnym ważnym aspektem jest rozwijanie zmysłu dotyku konieczne do pracy z szorstkimi literami ( a te bezpośrednio przygotowują do pisania). Litery szorstkie prezentowane są dziecku w wieku ok 3-3,5 do 4 lat. Dobrym rozszerzeniem i kontynuacją pracy z szorstkimi literami jest rysowanie liter  w piasku czy kaszy. Kiedy dziecko pozna ok dziewięciu liter, nadchodzi czas prezentacji ruchomego alfabetu (identyczne litery jak szorstkie). To ćwiczenie jest początkiem pisania, ale nie jest to pismo odręczne , ale konstruowanie słów na podstawie uporządkowania graficznych symboli dźwięków (pisanie ruchomym alfabetem). Aktywnością bezpośrednio przygotowującą do pisania ręcznego jest praca z metalowymi ramkami (matrycami)- tu głównym celem jest doskonalenie ręki, delikatny ruch i praca w ograniczonym polu (tu akurat pole figury).

Wiele osób zastanawia się kiedy zacząć uczyć dziecko pisać… najbardziej trafną odpowiedzią jest: “Kiedy jest na to gotowe”. A jak to rozpoznać? O tym pisała Maria Montessori w książce “Odkrycie dziecka”: “ Oznakami, na podstawie których nauczyciel może postawić niemalże dokładną diagnozę stopnia dojrzałości dziecka do spontanicznego pisania, są: równoległe i prosto rysowane  linie wypełniające kontury figur geometrycznych, rozpoznawanie z zamkniętymi oczami liter alfabetu z papieru ściernego oraz pewność i gotowość do układania słów”.

Ostatnią grupą zajęć językowych w metodzie Montessori jest przygotowanie do czytania ze zrozumieniem.

Pośrednio do czytania przygotowywać będą ćwiczenia z rymowaniem, odszukiwaniem i wymyślaniem rymów do różnych słów, domina obrazkowe i wyrazowe, wyrazy przeciwstawne, różne karty trójdzielne, makiety (rozszerzają słownictwo). Bezpośrednim przygotowaniem do czytania są ćwiczenia praktyczne (zresztą tak jak w przygotowaniu do pisania 😉 ) rozwijające koncentrację, kontrolę ruchu i orientację od lewej strony do prawej. Do czytania przygotowują oczywiście ćwiczenia rozwijające mowę, bo im więcej dziecko zna słów (ze słyszenia), tym łatwiejsze będzie ich rozpoznawanie podczas czytania. Około 4 roku życia prezentujemy dziecku pomoc nazywaną pudełkiem fonetycznym, którego celem jest pokazanie dziecku, że słowa pisane to grupa dźwięków reprezentowanych przez znaki graficzne (litery) i każde z nich ma  swoje znaczenie. Dziecko, które zna już większość liter (poznaje je podczas pracy z szorstkimi literami) odkrywa w ten sposób, że oprócz języka mówionego porozumiewamy się też za pomocą pisma. Kolejnym etapem będzie praca ze słowami – poleceniami (rulony z poleceniami) do wykonania wprowadzany dzieciom ok 4-5 roku życia, gdzie dziecko przekłada to, co przeczytało na konkretne czynności. Wtedy też dziecko pracuje z kartami językowymi obejmującymi codzienne życie – przedstawiają one pisemne symbole (zapis) słów, które już zna (będą tu karty językowe dotyczące jedzenia, najbliższego otoczenia, ubioru, roślin, zwierząt, itd.). Ciekawą pomocą będą tu również zdania prawdziwe i fałszywe, rodzaje zdań (ustalanie co będzie na końcu zdania), dobieranie zdania do obrazka, historyjki obrazkowe.

W metodyce czytania można znaleźć bardzo wyraźne przełożenie z konstrukcji pomocy rozwojowych Montessori, czyli od konkretu do abstrakcji, zasada izolacji jednego problemu, aktywności, kontroli błędu, stopniowania trudności, kontynuacji. I tak, najpierw dziecko czyta wyrazy (bez trudności językowych), potem zdania (polecenia), powoli poznaje trudności (dwuznaki i zmiękczenia), a w końcu zaczyna czytać teksty i książki

Kiedy dziecko potrafi już czytać słowa i krótkie zdania(często dotyczy to pięciolatków), edukacja językowa Montessori (ciągle mówimy tu o etapie przedszkolnym czyli do ok 6 roku życia) daje możliwość rozwijania tych umiejętności ale nie tylko poprzez materiały dotyczące struktury i formy języka. Dziecko zaczyna poznawać i odkrywać gramatykę (gry funkcyjne) oraz organizację zdania (ćwiczenia analityczne), ale bez poznawania konkretnych nazw części mowy i zdania bo naszym celem nie jest jeszcze nauka gramatyki i składni, a ćwiczenia w zakresie czytania. Tu doskonałą pomocą jest farma 😉 Duże zastosowanie mają tu też materiały z zakresu edukacji kosmicznej (globusy, dzięki którym już trzylatek odkrywa, że ziemia to wody i lądy, mapa świata, gdzie dziecko uczy się nazw, kształtów i położenia kontynentów, mapy z państwami – te wszystkie pomoce to murowany rozwój i doskonalenie języka 😉 ).

Bardzo ważne jest, że Maria Montessori uważała, że dziecko powinno czytać ze zrozumieniem i dlatego na początku nauki czytania nie należy zmuszać do czytania na głos (bo wymaga to dodatkowych umiejętności jak modulacja głosu, tempo, interpretacja tekstu )

Koncepcja rozwoju mowy i edukacji językowej Marii Montessori to fascynujący temat. Sama Maria odwoływała się do prawidłowości rozwojowych dziecka, specyfiki rozwoju mowy i języka zarówno mówionego jak i pisanego i bazowała na aktywnym i samodzielnym “zdobywaniu języka” przy pomocy dorosłych.

Zdaję sobie sprawę, że temat nie został wyczerpany i wiele można pisać o edukacji językowej w metodzie Montessori – brakowało mi jednak takiego zebrania w całość i opisania (nawet dość ogólnie) krok po kroku jak wygląda nauka pisania i czytania. Nad poszczególnymi etapami i pomocami pewnie pochylę się w najbliższym czasie 😉